Kim jestem? Dokąd zmierzam? Czym jest szczęście? Czy istnieje wolna wola? Jaki jest sens życia? Czy jest coś po śmierci?
Takich pytań nie zadajemy sobie codziennie, choć każdego dnia żyjemy realizując jakieś założenia i przekonania dotyczące naszej egzystencji. Praktycznie, choć zwykle nieświadomie, odpowiadamy na niektóre z filozoficznych pytań. Czasami jednak warto pofilozofować bardziej świadomie. Może więc trochę filozofii na wiosnę?
Kiedy słońce coraz wyżej a dni coraz dłuższe, bardziej kuszą nas aktywności fizyczne, a nie umysłowe. Ale są na to sposoby. Jednym z nich jest połączenie rozważań filozoficznych z ulubionymi lekturami dzieciństwa. Trochę nostalgii i trochę gimnastyki umysłu. Jest wiele książek dla dzieci, które inspirują nas dorosłych, ponieważ zawierają w sobie wiele więcej niż tylko przyjemne historyjki z morałem. Wybór jest więc subiektywny, a ponieważ trójka jest cyfrą symbolizującą harmonię i doskonałość, pozwolę sobie przedstawić trzy książki o filozofii inspirowane bohaterami opowieści dla dzieci.
Pierwsza z nich dotyczy książek o Kubusiu Puchatku A. A. Milne. Kubuś Puchatek i Chatka Puchatka zostały wydane kolejno w 1926 i 1928 roku w Wielkiej Brytanii. Polskie tłumaczenie Ireny Tuwim ukazało się w 1938 roku. Książeczki te stały się popularną i bardzo lubianą lekturą dla dzieci. Ale nie tylko. W latach 90-tych XX wieku bohaterowie opowieści zrobili dość nieoczekiwaną karierę w naukach społecznych. Okazało się, że z Kubusiem i innymi mieszkańcami Stumilowego Lasu, można rozwiązywać różnorodne problemy, ćwiczyć, uczyć tao albo zasad dobrego wychowania i szkolić menagerów. Bohaterowie książek reprezentowali kolejne etapy dojrzewania, temperamenty, rodzaje osobowości, a nawet choroby psychiczne. Każdy może znaleźć coś dla siebie.
Z Kubusiem, Prosiaczkiem, Kłapouchym i innymi można też próbować zgłębić poważne problemy filozoficzne. Pomoże w tym książka Johna Tyermana Williamsa: Kubuś Puchatek i filozofowie. Okazuje się, że „całą filozofię zachodu najlepiej rozpatrywać w kategoriach długotrwałego przygotowania na nadejście Kubusia Puchatka”, a filozofia współczesna to przypisy do „takiego właśnie Misia”. Polecam tę sympatyczną książeczkę, pomoże ona odpowiedzieć na pytanie czy Bardzo Mały Rozumek jest przeszkodą czy pomocą w byciu filozofem.
Druga z lektur dzieciństwa, stanowiąca inspirację dla bardzo poważnych rozważań to Mały Książę A. Saint-Exupery. Powiastka filozoficzna autorstwa francuskiego pilota, pisarza i poety wydana w Nowym Jorku w kwietniu 1943 roku, nie potrzebuje reinterpretacji, jest najczystszą pozytywną filozofią zrozumiałą dla każdego. Jest baśnią dla dzieci i dorosłych. Sam Saint-Exupery napisał: „Byłoby mi przykro, gdyby moją książkę traktowano niepoważnie”, ale to chyba jej nie grozi, tę opowieść wszyscy traktujemy bardzo poważnie. Dla wielu z nas jest swego rodzaju przewodnikiem moralnym, zbiorem prostych, ale niezwykle ważnych prawd.
Mały Książę w nas. W podróży odkrywczej z Saint-Exuperym Mathiasa Junga to bardziej podręcznik psychologii niż filozofii, ale w tym kontekście autor rozważa najważniejsze zagadnienia zarówno filozofii jak i psychologii: miłość, przyjaźń, śmierć, lęk, dylemat: mieć czy być, żądzę władzy. Motta do kolejnych rozdziałów to cytaty wielkich filozofów lub samego autora Małego Księcia. Autor książki odwiedza razem z Małym Księciem raz jeszcze kolejne planety i szczegółowo opisuje problemy spotykane przez bohatera. A my razem z nimi wyciągamy wnioski z tych spotkań.
Trzecia propozycja dotyczy cyklu książek o Harrym Potterze J.K. Rowling, wydawanego w Wielkiej Brytanii od 1997 roku ( pierwsza część) do 2007. Polskie wydanie pierwszego tomu ukazało się na poczatku kwietnia 2000 roku, a więc dokładnie 25 lat temu, a autorem tłumaczenia był świetny Andrzej Polkowski. Nie ma potrzeby powtarzać, jakim sukcesem wydawniczym, finansowym i ogólnie medialnym stały się powieści o młodym czarodzieju, rocznicowe imprezy dzieją się właśnie, a nigdy nie jest za późno, by zostać fanem uniwersum Harrego Pottera. Dla nas, bibliotekarzy, ludzi związanych z książkami, jest to fenomen czytelniczy i zjawisko, które, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki nauczyło miliony dzieci kochać książki. I chwała mu za to.
Harry Potter i Zakon Filozofów. Filozoficzna podróż przez uniwersum Harry’ego Pottera to książka stosunkowo nowa, wydana w 2022 roku, polskie tłumaczenie wydano w 2024. Autorem jest Gwendal Fossois, francuski pisarz, dziennikarz i kulturoznawca. Autor udowadnia, że słynny peron 9 i 3/4 to wejście nie tylko do świata czarodziejów, ale i do świata filozofii, a korytarze Hogwartu pełne są cieni wielkich filozofów, a nie tylko zabawnych i dziwacznych duchów. Zagadnienia dobra i zła, władzy i umowy społecznej, tożsamości i świadomości, wiedzy i prawdy, śmierci i pogodzenia się z nią, to tematy i dylematy filozofii od czasów starożytnych do dzisiaj. Magiczny świat powieści czyni spotkanie z filozofią bardziej atrakcyjnym, co nie znaczy, że ją trywializuje. w tym przypadku połączenie magii i filozofii działa.
Książka Gwendala Fossois jest pierwszą wydaną po polsku. Może nie ostatnią. Autor ma bowiem na swoim koncie filozoficzne rozważania inspirowane Grą o tron, postacią Dartha Vadera ze Star Wars czy kultowym francuskim serialem Kaamelott. Na razie jednak książki pana Fossois dostępne są po francusku.
Którego z bohaterów książek dla dzieci wybierzemy więc jako towarzysza podróży po filozofii? Może Kłapouchego, który twierdził, że „Po pierwsze – Rozum, po drugie – Ciężka Praca”. Najważniejsze to ruszyć w tę podróż, bo „Bezmyślnym życiem żyć człowiekowi nie warto” jak twierdził jeden z filozofów. Chyba Platon.
Ewa Zys
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe