Służba w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu była jedynie częścią jego bogatego życiorysu, wpisując się w szeroki zakres jego naukowych i profesjonalnych zainteresowań[1].
Szczególnym zainteresowaniem darzył informację naukową, i trwało to od początku jego kariery naukowej jako stażysty Biblioteki Ossolineum aż po emeryturę kierownika Pracowni Literackiej Bibliografii Bieżącej w Poznaniu, niewątpliwie bardzo pomogło w kształtowaniu nowoczesnego bibliotekarstwa. Sam zafascynowany historią literatury i komparatystyką, pragnął by uczeni mogli uzyskać informację o przedmiotach swoich zainteresowań także w innych ośrodkach niż ich własne, nie tylko dzięki kosztownym podróżom. Zainicjował prace nad centralnymi katalogami bibliotek zakładowych Uniwersytetu Poznańskiego oraz czasopism i wydawnictw ciągłych w bibliotekach poznańskich, zaś w 1932 r. nad centralnym katalogiem czasopism zagranicznych w bibliotekach polskich. Bibliografia przez cały czas pozostawała jego ważnym zainteresowaniem. Przed rewolucją internetową gromadzenie takiej wiedzy było możliwe tylko dzięki dostępności opublikowanych spisów i katalogów tego rodzaju.
Urodził się w rodzinie pochodzenia czeskiego, w Hanowcach w obwodzie lwowskim, studiował filologię polską, słowiańską i klasyczną, najpierw na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, później w Pradze[2]. Problemy materialne zmusiły go do podjęcia dodatkowej pracy podczas studiów; szczęśliwym trafem, miejscem owej pracy był lwowski Zakład Narodowy im. Ossolińskich. W Bibliotece Ossolineum wykonywał podstawowe obowiązki biblioteczne, jak dyżury w czytelni, lecz także zaangażowano go do prac bibliograficznych. Dla młodego studenta filologii była to niezwykła inspiracja pobudzająca zainteresowanie bibliografią literacką. Jako polonista, doktoryzował się w 1915 pracą pt. „Przyroda w warszawskim okresie twórczości Z. Krasińskiego”[3].
Okres I wojny światowej kiedy zaangażował się w ruchy niepodległościowe, zakończył jednak nie na polu bitwy lecz w Polskim Archiwum Wojennym, zbierając bibliografię na temat udziału Polaków w owej wojnie[4]. Po zakończeniu wojny pracował najpierw w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie a potem w Bibliotece Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W okresie lwowskim publikował dalsze prace z dziedziny bibliografii i bibliotekoznawstwa.
Po wygraniu konkursu, został dyrektorem Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego 27 lipca 1927[5]. Kontynuował tam prace poprzedniego dyrektora, Edwarda Kuntzego nad polonizacją księgozbioru biblioteki. Już od czasów lwowskich związał się z organizacją bibliotekarzy, Związkiem Bibliotekarzy Polskich, kontynuował to w Poznaniu i później w Warszawie. W 1929 r .organizował II Zjazd Bibliotekarzy Polskich (wraz z IV Zjazdem Bibliofilów). W latach 1933-1938 podejmowano z jego udziałem wysiłki na rzecz roli, pozycji i interesów zawodowych bibliotekarzy uniwersyteckich, nie do końca jednak odniesiono na tym polu sukces. W 1937 został mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie kontynuował pracę naukową i wykłady wcześniej rozpoczęte w Krakowie i Lwowie.
Uznając jego doświadczenie, mianowano go w tym samym roku dyrektorem Biblioteki Narodowej w Warszawie. Krótki okres do wybuchu wojny wykorzystał na reformy strukturalne i kadrowe. Katastrofalny okres II wojny światowej spędził głównie poza BN gdyż Niemcy nie pozostawili go na stanowisku dyrektorskim. Wiadomo, że organizował zabezpieczenie najcenniejszych księgozbiorów[6]. Pracując wówczas w Wydziale Statystycznym Urzędu Miejskiego w Warszawie jednocześnie zaangażował się w podziemny Uniwersytet Ziem Zachodnich w ramach którego w 1942/43 i 1943/44. prowadził wykłady oraz ćwiczenia z filologii polskiej z bibliografią we własnym warszawskim mieszkaniu pełnym cennych książek[7].
W 1945 po wyzwoleniu wrócił na pewien czas na stanowisko dyrektora BN, lecz już w styczniu 1948 został ponownie dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, pozostając na tym stanowisku do 30 czerwca 1950. Powodem jego odejścia ze stanowiska dyrektora Biblioteki Narodowej było negatywne stanowisko wobec niego nowego aparatu państwowego zdominowanego przez komunistów. Odejścia jego bez podania przyczyn domagał się ówczesny sekretarz stanu Henryk Jabłoński, historyk marksistowski i członek PZPR. Choć Vrtel-Wierczyński nie był nigdy upolityczniony, jednak należał do grona starych, tradycyjnych humanistów, których nowa władza postanowiła zastąpić bardziej pewnymi ideologicznie[8]. Co więcej, jego syn, dr Lesław Wierczyński, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, dyplomata, a później redaktor Radia Wolna Europa prawdopodobnie zaszkodził reputacji ojca w oczach nowych władz polskich[9]. Niedługo potem nadeszła nowa czystka wśród w środowisku uczonych, i prof. Vrtel-Wierczyński w styczniu 1950 straci też stanowisko dyrektora Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego. Nie rozpaczając z tego powodu, skoncentrował się na pracy bibliograficznej w Polskiej Bibliografii Literackiej Instytutu Badań Literackich w Poznaniu – nie była ona lekka, z uwagi na nieustające problemy z cenzurą polityczną, z którą Profesor i jego zespół zmuszeni byli współegzystować.[10].
Doceniony jako badacz, w 1956 został profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego, otrzymał w 1956 nagrodę Ministerstwa Szkół Wyższych, a w 1957 nagrodę naukową Poznania. Profesor Stefan Vrtel-Wierczyński zmarł w Poznaniu 3 lutego 1963, pochowany jest na Cmentarzu Górczyńskim.
[1] Napisano doktorat na temat jego pracy, opublikowany jako: Sandecki, J.: Stefan Vrtel-Wierczyński, Warszawa; wydawnictwo SBP, 2007
[2] Pańczyk, H.: Stefan Vrtel-Wierczyński jako slawista, w: Studia Rossica Posnaniensia, XIX, 1988, s. 143-153.
[3] Przyroda w warszawskim okresie twórczości Zygmunta Krasińskiego, w; Księga Pamiątkowa ku ucczeniu setnej rocznicy urodzin Zygmunta Krasińskiego, Lwów; Nakł, Rady Szkolnej Krajowe, 1912, t. 2, s. 393-441.
[4] Sandecki, J., op.cit. s. 16-17.
[5] Łaskarzewska, H.: Stefan Wierczyński (1886-1963), bibliotekarz i uczony, cz. 1, w: Poradnik Bibliotekarza : pismo dla bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych. 2016, nr 7/8, s. 20-21
[6] Sandecki, J.l op.cit., s. 20-21
[7] Wierczyński, S.: Notatka o wykładach dla polonistów, w: red. Wikarjak, J.: Uniwersytet Ziem Zachodnich i tajne kursy uniwersyteckie, 1939-1945: pokłosie wspomnień, s. 66.
[8] Sandecki, J.: Profesor Stefan Vrtel-Wierczyński w okresie przemian w latach 1944-1950, w: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 11, s. 179-189,
[9] Matysiak, J.L : Lesław Wierczyński (1915–1998), harcerz, żołnierz, redaktor, publicysta, w: PAN. Archiwum w Warszawie, Oddział w Poznaniu, < https://www.archpan.poznan.pl/leslaw-wierczynski-1915-1998-harcerz-zolnierz-redaktor-publicysta/>
[10] Tokarzówna, K.: Cenzura w „Polskiej Bibliografii Literackiej” w: Piśmiennictwo — systemy kontroli — obiegi alternatywne, T,1, Warszawa, Biblioteka Narodowa, 1992, s. 237-250.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.