Drogi Czytelniku!
Ostatnim w tym roku kalendarzowym autorem z twórczością, którego chciałam Cię zapoznać jest przestawiciel współczesnej literatury luzofońskiej – Ndalu Almeida. Jest on jednym z najbardziej znanych i cenionych pisarzy obok Artusa Carlosa Maurício Pestana dos Santosa (Pepetela) i José Eduardo Agualusa.
Ndalu de Almeida swoją twórczość publikuje pod pseudonimem Ondjaki, co z języka kimbundu oznacza wojownik. Urodził się 5 lipca 1977 roku w Luandzie, w której dorastał. Studiował na Uniwersytecie w Lizbonie. Studia ukończył doktoratem z socjologii.
Jego twórczość poetycka charakteryzuje się specyficznym językiem z częstym wykorzystaniem neologizmów, wyrażeń gwarowych i slangowych. Tematyka jego powieści i opowiadań dotyczy głównie wspomnień z dzieciństwa, spędzonego w Luandzie. Ondjaki to prawdziwy humanista, wykazujący szerokie zainteresowania w takich dziedzinach sztuki, jak: teatr (autor kilku sztuk teatralnych, przez dwa lata współtworzył amatorski teatr w Lizbonie), malarstwo (jego prace były wystawiane na indywidualnych wystawach w Angoli i Brazylii). Jego wielokrotnie nagradzane książki, zostały przetłumaczone i opublikowane na język: hiszpański, francuski, włoski, angielski, chiński, polski.
Babcia 19 i sowiecki sekret (oryg. Avó Dezanove e o segredo do soviético) to książka, która na polskim rynku ukazała się w 2013 roku nakładem krakowskiego wydawnictwa Karakter, przetłumaczył ją Michał Lipszyc. Z ciekawostek dodam ,że powieść ta została nagrodzona w 2010 roku brazylijską nagrodą literacką Jabuti Prize. W przekładzie Michała Lipszyca na łamach miesięcznika Literatura na Świecie (nr 1-2/2008, nr 5-6/2012) została opublikowana poezja pochodząca z tomu Há Prendisajens com o Xao (2002) oraz Dentro de mim faz Sul (2010).
Akcja powieści rozgrywa się w nadmorskiej dzielnicy Luandy Praia do Bispo, w której Sowieci budują mauzoleum dla zmarłego prezydenta Agostinho Neto. Gdy roznosi się wieść, że wiąże się to z wyburzeniem pobliskich domów, dzieci wymyślają plan wysadzenia placu budowy przy pomocy składowanego na nim dynamitu, by zapobiec przymusowej wyprowadzce.
Babcia 19 i sowiecki sekret to opowieść o nostalgicznej podróży do miejsc dorastania autora. Choć narratorem powieści jest mały chłopiec to nie trudno z kontekstu powieści domyśleć się, że jest nim Ondjaki.
W powieści autor porusza ważny aspekt. Pokazuje, różne formy przenikania się odmiennych kultur, które budzą zaciekawienie innością, zachwyt poprzez niechęć i lekceważenie (przykład towarzysz Brywieczerow alias Bilardow, który będąc 10 lat w Angoli nie zrobił nic aby zasymilować się z tym krajem i jego mieszkańcami).
Przedmieścia Luandy zamieszkiwane przez ludność pochodzenia rosyjskiego, portugalskiego oraz kubańskiego, stanowi mieszankę etniczną, która tworzy społeczeństwo Angoli lat 80 ubiegłego wieku. Pisarz zwraca uwagę, że nie ma fazy asymilacji ludności tubylczej z ,,obcym”, nie ma autentycznego otwarcia się na wartości nowego kręgu kulturowego.
W powieści Ondjaki porusza kolejną istotną rzecz. W czasie rozpadu imperium kolonialnego Portugalii i krwawych walk o władzę w Angoli, olbrzymią role w procesie wychowania dzieci odegrały babcie. Tytułowa babcia ma na imię Agnette, która w wyniku pewnej operacji zyskała przydomek Babcia 19. Babcie dla dzieci są autorytetami, które wychowują, tłumaczą świat dorosłych. To one stoją na straży tradycji przodków.
Babcia 19 i sowiecki sekret to powieść o tworzeniu się państwa, w którym nie ma już niczego z tego, co było kiedyś.
Polecana lektura jest dostępna w księgozbiorze Biblioteki Uniwersyteckiej.
Marzena Kowalska
Ondjaki, Babcia 19 i sowiecki sekret, tłum. Michał Lipszyc, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2013.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.