Album wielkoformatowy „XXL” wydany jako coffee table book przez wyd. Taschen w trzech językach to subiektywna podróż po najpiękniejszych bibliotekach świata i ich zbiorach. Opowieść o bibliotekach autorzy rozpoczynają od filozoficznego porównania biblioteki do ogrodu, w którym na każdym kroku spotykamy „kwiaty”, upiększające zapachem otoczenie. Opowieść o bibliotekach jako raju i niebie na ziemi poznajemy z tekstów Jorge Luisa Borgesa, Giacomo Casanovy, Gottflieda Wilhelma Leibniza, Johanna Wolfganga Goethego. Współczesne biblioteki są miejscem pamięci zbiorowej ludzkości. „Memory of the World” (MoW) – to znany program UNESCO z 1992 roku, który w 2015 roku rejestrował 348 udokumentowanych kolekcji książek z bibliotek, archiwów i muzeów z ponad 100 krajów.
Wstęp Georga Ruppelta to krótka historia powstania bibliotek i najświetniejszych kolekcji od starożytnego Bliskiego Wschodu, wieki średnie, humanizm i reformację, barok, aż po okres XVIII, XIX i XX wieku. We fragmencie o zaginionych, spalonych bibliotekach czytamy o Bibliotece Aleksandryjskiej, której pożar opisał Umberto Ecco w powieści Imię Roży (1986), dzięki czemu została odkryta na nowo we współczesnej kulturze. Łupem wojennym stały się greckie biblioteki przewiezione do Rzymu, jak słynna biblioteka Arystotelesa. Zbiory Bibliotheca Palatina w Heidelbergu trafiły do Rzymu podczas Wojny Trzydziestoletniej. Inna biblioteka, Biblioteka Uniwersytetu w Leuven, spłonęła podczas I Wojny Światowej, ale na mocy Traktatu Wersalskiego zobowiązano Niemców do jej odbudowy. Kolejne straty przyniosła II Wojna Światowa, kiedy księgozbiory zmieniały swoich właścicieli. W magazynach niemieckiej III Rzeszy przetrzymywano 25 mln. woluminów zagrabionych z ziem okupowanych. Jak pisze autor, migracja książek występuje tam, gdzie zachodzi konfrontacja władzy i przemocy z kulturą. Od początku książki były przedmiotem kradzieży, a współcześnie, od lat 70. XX wieku, przepowiada się schyłek bibliotek. Pomimo pesymistycznych prognoz po rewolucji technologicznej to biblioteki udostępniają różnorodne zasoby, przechowują zarówno zasób archiwalny i historyczny, jak i publikacje cyfrowe, media audiowizualne, od literatury, czasopism, gazet, gier, audiobooków po dostęp do baz danych. Wiele bibliotek zostało odnowionych i powstały nowe, jak biblioteka w Aleksandrii, Beijing, Berlinie, Cottbus, Delft, Dreźnie, Hanowerze, Kopenhadze, Lipsku, Osace, Paryżu, Stuttgarcie, Utrechcie, Weimarze, Zurychu i wielu innych miejscach. Biblioteki stają się też symbolem walki o prawa autorskie.
Układ albumu narzuca poznawanie bibliotek poprzez ich wnętrza i architekturę, które zwiedzamy. Każdy region prezentują fotografie biblioteki zestawione z krótką kartą historyczną, opisem fundacji i przeznaczenia danej biblioteki, niekiedy z rycinami i planami założenia. W drugiej części albumu autorzy opisują najcenniejsze zbiory, którym także towarzyszą ilustracje. Wędrujemy szlakiem 49 wybranych bibliotek Europy Południowej, Północnej i Zachodniej, Centralnej i obu Ameryk.
Biblioteki Europy południowej – Włochy, Hiszpanię i Portugalię reprezentuje 15 bibliotek:
- Włochy – Biblioteca di Pallazzo Guiccardini we Florencji (biblioteka prywatna rodu arystokratycznego), Biblioteca Apostolica Vaticana (biblioteka naukowa, budynek 1587-1588 wzniesiony przez Domenico Fontanę), Biblioteca Malatestiana w Cesenie (biblioteka klasztorna, 1454), Biblioteca Classense w Rawennie (klasztorna, obecnie publiczna), Biblioteca Medicea Laurenziana we Florencji, wzniesiona 1526-1559 przez Michał Anioła (biblioteka książęca sytuowana przy klasztorze, obecnie publiczna), Biblioteca Nationale Marciana w Wenecji wzniesiona w l. 1537-1553 przez Jacobo Sansovino, w l. 1582-1588 przez Vincenzo Scamozziego (biblioteka narodowa), Biblioteca Academia della Crusca we Florencji (biblioteka referencyjna), Biblioteca Statale Oratoriana dei Girolamini w Neapolu (biblioteka klasztorna, narodowa od 1866 roku, naukowa), Biblioteca Ricardiana we Florencji z 1600 r. (początkowo biblioteka rodu arystokratycznego, obecnie miejska biblioteka publiczna), Biblioteca Angelica w Rzymie z 1604 r. (klasztorna, obecnie naukowa), Biblioteca Civica Gambalunga w Rimini (prywatna biblioteka, obecnie miejska miasta Rimini), Biblioteca Civica ”Romolo Spezioli” w Fermo (biblioteka miejska), Biblioteca Casanatense w Rzymie (klasztorna, obecnie naukowa), Biblioteca Comunale di Imola w Imola (klasztorna, obecnie publiczna), Biblioteca Palatina w Parmie z 1761 (biblioteka książęca, obecnie naukowa i publiczna), Biblioteca Nazionale Braidense w Mediolanie (biblioteka narodowa od 1880) – jedna z 47 bibliotek publicznych we Włoszech, Biblioteca Nazionale di Napoli „Vittorio Emmanuelle II” w Neapolu (biblioteka królewska, obecnie narodowa);
- Hiszpania – Real Biblioteca del Monasterio de San Lorenzo de El Escorial w Madrycie z 1563 (biblioteka królewska), Archivo General de Indias w Sewilli z 1785 (naukowe archiwum i biblioteka);
- Portugalia – Biblioteca Joanina w Coimbrze z 1717 roku (królewska biblioteka i uniwersytecka), Biblioteca do Convento de Mafra, Mafra, (biblioteka królewska, obecnie muzeum narodowe).
W Europie północnej i zachodniej zwiedzamy 11 bibliotek:
- Irlandia –Trinity College Library oraz Marsh’s Library w Dublinie;
- Anglia – The Codrington Library w Oxfordzie, Eastnor Castle Library w Herefordshire;
- Francja – Bibliothèque Sainte-Geneviève i Bibliothèque Mazarine w Paryżu, Bibliothèque Charles de Beistegui w Monfort-l’Amaury, Bibliothèque du Chateau de Chantilly w Chantilly, Bibliothèque Paul Marmottan w Boulogne-Billancourt;
- Holandia – Rijksmuseum Research Library w Amsterdamie;
- Szwecja – Skoklosters Slotts Bibliotek w Skoklosters.
Europę Centralną reprezentuje 18 bibliotek:
- Niemcy – Klosterbibliothek Benediktinerabtei w Ottobeuren, Klosterbibliothek Benediktinerabtei w Metten, Klosterbibliothek Wiblingen w Ulm, Fürst Thurn und Taxis Hofbibliothek und Zentralarchiv w Regensburgu, Stiftsbibliotek Zisterzienserabtei w Waldsassen, Bibliotkekssaal Kloster Schussenried w BadSchussenried, Klosterbibliothek w Fürstenzell, Herzogin Anna Amalia Bibliotek w Weimarze;
- Szwajcaria – Stiftsbibliothek w Sankt-Gallen;
- Austria – Stiftsbibliothek w Kremsmünster, uważana jest za jedną z największych i najstarszych bibliotek klasztornych w Austrii; Stiftsbibliothek w Admont, Stiftsbibliothek w Melku, Stiftsbibliothek w Zwettl, Ősterreichische Nationalbibliothek w Wiedniu, Universitätbibliothek der Akademie der bildende Künste w Wiedniu;
- Czechy – Strahovská Knihovna oraz Knihovna Kláštera Augustiniánu sv. Tomáse w Pradze.
Ameryki zwiedzamy szklakiem tylko 5 bibliotek:
- Stany Zjednoczone – The Morgan Library w Nowym Jorku;
- Meksyk – Biblioteca Palafoxiana w Puebli;
- Brazylia – Real Gabinete Portuquêse de Leitura w Rio de Janeiro;
- Peru – Bibliotheca del Convento de Santo Domingo oraz Bibliotheca del Convento de Santo Francisco de Asis w Limie.
Ten wyjątkowy album jest bogatym źródłem ikonograficznym do historii bibliotek, ilustrowany fotografiami rękopisów, manuskryptów, rycin i całych kolekcji oraz wnętrz wybranych bibliotek z trzech kontynentów. Poznamy także współczesne wydarzenia dotyczące bibliotek i rynku książki, jak np. instalację artystyczną Marty Minujin The Parthenon of Books, która symbolicznie przeciwstawiała się prześladowaniu pisarzy i paleniu książek w Argentynie w 1983 roku. W konstrukcji repliki Partenonu – ikony ateńskiej polis, umieściła 20 tys. ksiąg zakazanych podczas argentyńskiej dyktatury wojskowej. Zdjęcie w albumie przedstawia replikę instalacji w Kassel z 2017 roku.[1]
Album kończy się listą adresową bibliotek, która uwzględnia adresy mailowe i strony internetowe. Znajdziemy bibliografię i dodatkowo biografie autorów albumu: Massimo Listriego, Georga Ruppelta i Elisabeth Sladek. Książka jest dostępna na miejscu w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu (sygn. 1545572 IV) w Pracowni Zbiorów Ikonograficznych oraz w Czytelni Zbiorów Specjalnych i Regionalnych. Szkoda, że nie znajdziemy w albumie ani jednej polskiej biblioteki. Za to przygotujemy się do podróży szlakiem tych wybranych bibliotek. Co ciekawe, niektóre z nich znajdziemy na stronach TripAdvisora, znanego i zaufanego portalu o tematyce podróżniczej i turystycznej. Miłej lektury!
Żaneta Szerksznis
[1] Marta Minujin, The Parthenon of Books. Dokument 14. W. Tate Museum Liverpool. Democracy [on-line] https://www.tate.org.uk/art/artworks/minujin-the-parthenon-of-books-t14343
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.